Episode 94
Οι τρεις τάξεις στην Πολιτεία του Πλάτωνα
(Μια ψυχή, μια πόλη, μία αρμονία)
Ο Πλάτωνας, αναζητώντας τη φύση της δικαιοσύνης, προτείνει κάτι ριζοσπαστικό: για να καταλάβουμε τι σημαίνει «δίκαιος άνθρωπος», πρέπει πρώτα να δούμε τι σημαίνει δίκαιη πόλη. Η ψυχή και η πολιτεία είναι σαν καθρέφτες που αντικατοπτρίζουν ο ένας τον άλλο.
Για να το πετύχει αυτό, φτιάχνει ένα μοντέλο ιδανικής πολιτείας, που στηρίζεται σε τρεις βασικές τάξεις: τους παραγωγούς, τους βοηθούς και τους φύλακες.
Παραγωγοί – Η βάση της πολιτείας/ το επιθυμητικό της ψυχής
Αυτοί είναι οι γεωργοί, οι τεχνίτες, οι έμποροι, οι ναυτικοί – όλοι όσοι φροντίζουν για τις υλικές ανάγκες της κοινότητας. Είναι η ευρύτερη κοινωνική τάξη και συνδέεται με την επιθυμητική πλευρά της ψυχής: την ανάγκη για τροφή, χρήματα, ασφάλεια.
«Αν οι παραγωγοί κάνουν καλά τη δουλειά τους και δεν ανακατεύονται με τους φύλακες, τότε η πόλη λειτουργεί σαν σώμα που έχει γερά θεμέλια» (Πολιτεία, Βιβλίο Δ΄)
Η αρετή που τους αναλογεί είναι η σωφροσύνη: να συγκρατούν τις επιθυμίες τους εντός ορίων και να αποδέχονται την καθοδήγηση της λογικής.
Οι παραγωγοί είναι η πολυπληθέστερη τάξη. Περιλαμβάνουν όσους φροντίζουν για τη διατροφή, τη στέγη, το εμπόριο, την τέχνη, την καθημερινότητα. Χωρίς αυτούς η πόλη δεν μπορεί να επιβιώσει. Συνδέονται με το επιθυμητικό μέρος της ψυχής, που αναζητά την ικανοποίηση των υλικών αναγκών και απολαύσεων.
«Η πόλη δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς γεωργούς, τεχνίτες και εμπόρους», λέει ο Πλάτωνας στο Βιβλίο Β΄.
Αλλά πρέπει να ρυθμιστεί, ώστε η επιθυμία να μη γίνει τύραννος.
Η δικαιοσύνη απαιτεί αυτοσυγκράτηση. Οι παραγωγοί πρέπει να δέχονται τη σωφροσύνη — να μην απαιτούν εξουσία, να μη λειτουργούν με πλεονεξία. Όταν το επιθυμητικό υπηρετεί τη λογική και όχι το αντίστροφο, έχουμε εσωτερική αρμονία.
Βοηθοί – Η καρδιά του θάρρους/ το θυμοειδές της ψυχής
Είναι οι στρατιώτες, οι φύλακες, όσοι προστατεύουν την πόλη από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς. Εκπαιδευμένοι στη μουσική, τη γυμναστική και τη φιλοσοφία, οι βοηθοί αποτελούν ένα είδος «ευγενούς φύλαξης». Συνδέονται με τη θυμοειδή πλευρά της ψυχής — εκεί όπου εδρεύει το θάρρος, το πάθος, η αγάπη για το κοινό καλό.
Η αρετή τους είναι η ανδρεία: να μένουν σταθεροί στην αλήθεια και στον ρόλο τους, ακόμα και όταν όλα δοκιμάζονται.
«Ο βοηθός είναι εκείνος που θυμώνει για χάρη του άλλου και όχι για τον εαυτό του» (Πολιτεία, Βιβλίο Δ΄)
Οι βοηθοί είναι οι φρουροί της πόλης. Είναι οι στρατιώτες, οι προστάτες, αλλά και οι ρυθμιστές της τάξης. Εκπαιδεύονται από νεαρή ηλικία τόσο στη γυμναστική όσο και στη φιλοσοφία, για να γίνουν ισχυροί στο σώμα αλλά και συνετοί στην ψυχή.
Αντιστοιχούν στο θυμοειδές της ψυχής — το μέρος που φλέγεται από πάθος, θυμό, ζήλο, ενθουσιασμό, αγάπη για το δίκαιο. Είναι το κομμάτι μας που σηκώνεται όταν βλέπει μια αδικία, που θυσιάζεται για κάτι ανώτερο.
«Αν ο φύλακας είναι άγριος με τους εχθρούς και πράος με τους συμπολίτες του, έχει την απαιτούμενη φύση», λέει ο Πλάτωνας. (Βιβλίο Β΄).
Η αρετή τους είναι η ανδρεία – όχι η απλή γενναιότητα, αλλά η σταθερότητα στην κρίση, η δύναμη να παραμένουν σταθεροί στην αλήθεια ακόμη και μέσα στον φόβο ή στον πειρασμό.
Φύλακες – Η φωνή της λογικής/ το λογιστικό της ψυχής
Στην κορυφή της ιδανικής πολιτείας βρίσκονται οι φύλακες-άρχοντες. Είναι λίγοι, φιλόσοφοι και έχουν περάσει από μακρά εκπαίδευση. Δεν κυβερνούν επειδή το θέλουν, αλλά επειδή είναι οι μόνοι που μπορούν να δουν το καλό καθαυτό.
Αυτοί συνδέονται με τη λογιστική δύναμη της ψυχής — τον νου, τη φρόνηση. Η αρετή τους είναι η σοφία, γιατί είναι εκείνοι που γνωρίζουν το σύνολο, βλέπουν το όλον και επιλέγουν όχι με βάση το συμφέρον αλλά τη γνώση του αγαθού.
«Εκείνοι που είναι σοφοί, δεν θέλουν να κυβερνούν. Αλλά θα κυβερνήσουν επειδή δεν υπάρχει άλλος που να το κάνει δίκαια» (Πολιτεία, Βιβλίο Ε΄)
Επίσης οι φύλακες είναι οι άρχοντες. Δεν θέλουν να κυβερνήσουν, λέει ο Πλάτωνας — αλλά πρέπει, γιατί είναι οι μόνοι που γνωρίζουν το Αγαθό. Δεν έχουν περιουσία, ούτε οικογένεια. Ζουν κοινοβιακά, αφιερωμένοι στη φιλοσοφική αναζήτηση.
Αντιστοιχούν στο λογιστικό μέρος της ψυχής: τον νου, τη φρόνηση, την ικανότητα να διακρίνεις το συμφέρον του συνόλου, να βλέπεις το όλον και όχι μόνο το μέρος.
«Ούτε τα πλούτη ούτε η δύναμη θα τους κάνουν να κυβερνούν – μόνο η αγάπη για τη σοφία και τη γνώση του αγαθού», τονίζει ο Πλάτωνας (Βιβλίο Ε΄).
Η αρετή τους είναι η σοφία – και αυτή είναι η πιο σπάνια αρετή. Είναι η ικανότητα να βλέπεις όχι τι σου φαίνεται σωστό, αλλά τι είναι πραγματικά σωστό για όλους.
Όταν όλα μπαίνουν στη θέση τους
Η πόλη είναι δίκαιη, λέει ο Πλάτωνας, όταν κάθε τάξη κάνει τη δουλειά της και δεν επεμβαίνει στα καθήκοντα της άλλης. Το ίδιο ισχύει και για την ψυχή του ανθρώπου: είναι δίκαιη όταν η λογική κυβερνά, το θάρρος υπακούει και οι επιθυμίες ακολουθούν. Έτσι, η δικαιοσύνη γίνεται αρμονία.
Η πρόταση του Πλάτωνα δεν είναι κοινωνική ταξινόμηση με την έννοια της ιεραρχίας συμφερόντων. Είναι ένα ψυχικό μοντέλο λειτουργίας. Μια πρόβλεψη για το πώς μια πολιτεία —ή ένας άνθρωπος— μπορεί να είναι ευτυχισμένος μόνο όταν είναι συντονισμένος με τον εαυτό του.
✦ Οι τρεις τάξεις στην Πολιτεία του Πλάτωνα
(Παραγωγοί, Βοηθοί, Φύλακες – Το σώμα, η καρδιά και ο νους της πόλης και της ψυχής)
Ο Πλάτωνας, αναζητώντας τι είναι δικαιοσύνη, δεν μας προσφέρει έναν απλό ορισμό. Μας ταξιδεύει σε ένα φιλοσοφικό αρχιτεκτόνημα: την ιδανική πολιτεία. Εκεί, όλα είναι οργανωμένα έτσι ώστε να αντανακλούν τη σωστή εσωτερική τάξη. Στην καρδιά αυτής της πολιτείας βρίσκονται τρεις τάξεις, που αντιστοιχούν στις τρεις δυνάμεις της ψυχής. Όχι απλώς κοινωνικές κατηγορίες, αλλά υπαρξιακοί ρόλοι.
Όταν κάθε μέρος κάνει αυτό που του αναλογεί.
Η δικαιοσύνη, λέει ο Πλάτωνας, δεν είναι μια πράξη. Είναι μια εσωτερική κατάσταση. Μια πόλη είναι δίκαιη όταν:
Οι παραγωγοί ικανοποιούν τις ανάγκες με μέτρο.
Οι βοηθοί προστατεύουν με θάρρος και αφοσίωση.
Οι φύλακες κυβερνούν με φρόνηση και χωρίς ιδιοτέλεια.
Το ίδιο ισχύει και για τον άνθρωπο. Όταν η λογική οδηγεί, το θάρρος υποστηρίζει και οι επιθυμίες υπακούν, τότε η ψυχή είναι σε ισορροπία. Και η δικαιοσύνη παύει να είναι εξωτερικός νόμος — γίνεται εσωτερικός ρυθμός.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
