Episode 89
Σαλαμίνα η νεράιδα του Σαρωνικού
Η Νύμφη και ο Πρώτος Βασιλιάς
Στην αρχή δεν υπήρχε πόλη· υπήρχε μια νύμφη.
Η Σαλαμίνα, κόρη του ποτάμιου θεού Ασωπού και της Μετώπης, ζούσε στα νερά με τις αδελφές της. Ήταν μια παρουσία διάφανη, σχεδόν μουσική, ώσπου ο Ποσειδώνας, κύριος του απείρου και των ανεξιχνίαστων βυθών, την ερωτεύτηκε. Λένε πως την άρπαξε και την έφερε σ’ ένα άγριο νησί, κατάσπαρτο από πεύκα και λύκαινες. Εκεί ενώθηκαν. Από την ένωσή τους γεννήθηκε ο Κυχρέας.
Ο Κυχρέας δεν ήταν συνηθισμένο παιδί. Γεννήθηκε με το πνεύμα της θάλασσας στα μάτια του και με μια οργή που θύμιζε αρχέγονη φωτιά. Μεγάλωσε και βρέθηκε αντιμέτωπος με έναν φοβερό δράκοντα – ίσως φίδι, ίσως τέρας της γης, ίσως ο ίδιος ο φόβος του πρώτου ανθρώπου που πατάει κάπου και δεν ξέρει τι είναι. Το νίκησε. Και τότε, η Σαλαμίνα –η γη– είχε πλέον όνομα και προστάτη.
Ο Παυσανίας αναφέρει ότι ο Κυχρέας έδωσε στο νησί το όνομα της μητέρας του. Δεν είναι απλώς τιμή· είναι θεμελίωση. Όταν ένα παιδί δίνει το όνομα της μητέρας του στη γη, αυτή η γη γίνεται ιερή. Από τότε η Σαλαμίνα δεν ήταν πια απλώς νησί. Ήταν τόπος ιερός, με ταυτότητα που αντηχούσε στην Ιλιάδα και στους μύθους.
Και όσο κι αν άλλαξαν οι αιώνες, όσο κι αν καταλύθηκαν βασίλεια, η Σαλαμίνα της Ελλάδας κράτησε αυτό το αρχέγονο βάπτισμα: του νερού, της ένωσης, της πάλης και της νίκης. Είναι το αρχέτυπο της γέννησης ενός τόπου από το θήλυ, από το χάος στο όνομα.
Η μυθολογία αναφέρει ότι ο Τελαμώνας έφυγε από την Αίγινα, διότι είχε δολοφονήσει τον ετεροθαλή αδερφό του Φώκο και πήγε στη Σαλαμίνα, όπου νυμφεύτηκε την κόρη του Κυχρέα, Γλαύκη (το όνομα της σημαίνει λαμπερή) και έτσι έγινε βασιλιάς της Σαλαμίνας. Όμως από αυτόν τον γάμο δεν γεννήθηκαν παιδιά. Μετά τον θάνατο της Γλαύκης, ο Τελαμώνας νυμφεύτηκε δύο γυναίκες, την Ερίβοια ή Περίβοια και την Ησιόνη. Με την πρώτη απέκτησε τον Αίαντα που σημαίνει αετός, ενώ με τη δεύτερη τον Τεύκρο.
Ο Εξόριστος και η Δεύτερη Πατρίδα
Ο Τεύκρος ήταν τοξότης. Όχι μόνο με τόξο, αλλά και με βλέμμα. Τοξότης των στόχων που δεν εκπληρώθηκαν. Επέστρεψε από την Τροία πληγωμένος, όχι από τους Τρώες, αλλά από την ίδια του τη μοίρα. Είχε πολεμήσει γενναία, είχε μπει στον Δούρειο Ίππο, είχε τιμήσει τους νεκρούς. Αλλά δεν είχε εκδικηθεί τον θάνατο του αδελφού του Αίαντα. Και αυτό ο πατέρας του, ο Τελαμώνας, δεν του το συγχώρεσε ποτέ. Δεν τον δέχτηκε πίσω στη Σαλαμίνα. Έτσι ξεκινά η δεύτερη ιστορία της Σαλαμίνας. Όχι με θεούς, αλλά με εξορία.
Ο Τεύκρος περιπλανήθηκε και βρέθηκε στην Κύπρο, στις ακτές κοντά στην Έγκωμη. Εκεί θεμελίωσε μια νέα πόλη. Της έδωσε το όνομα της πατρίδας του «Σαλαμίνα». Όχι για να ξεχάσει, αλλά για να θυμάται. Όχι για να σβήσει το παρελθόν, αλλά για να το συνεχίσει.
Η νέα Σαλαμίνα έγινε η πρωτεύουσα του νησιού. Οι απόγονοι του Τεύκρου κυβέρνησαν για αιώνες. Αλλά η εσωτερική του εξορία δεν σταμάτησε εκεί. Λέγεται πως όταν γύρισε στα γεράματά του, του αρνήθηκαν πάλι την πατρίδα του. Αυτή τη φορά ο ανιψιός του, ο Ευρυσάκης, του έκλεισε την πόρτα. Και τότε ο Τεύκρος έφυγε για τρίτη φορά. Πήγε στην Ιβηρική. Και ίδρυσε άλλη μια πόλη: την Καρθαγένη.
Τρεις πόλεις. Τρεις πατρίδες. Κι όμως, ο ίδιος πάντα ξένος. Ο Τεύκρος είναι ο ήρωας του ξεριζωμού, αλλά και της αναδημιουργίας. Δεν του δόθηκε η πατρίδα – την έφτιαξε. Και η Σαλαμίνα της Κύπρου έγινε το ανάχωμα του πένθους του. Έγινε όνομα, ρίζα και γέφυρα.
Συμβολισμοί & Λυρική Προσέγγιση
•Η νύμφη Σαλαμίνα και ο Ποσειδώνας είναι έργα θεϊκής ένωσης – όμως είναι η νύμφη που καθιερώνει την ταυτότητα. Το θήλυ, η πατρίδα, η αρχή.
•Ο Τεύκρος, άνθρωπος με ταξίδι - εξορία - μνήμη, μεταφέρει την πατρίδα του σε νέα γη. Εκεί η Σαλαμίνα γίνεται τόπος θεμελίωσης και συνέχειας ανθρωπίνων επιλογών και ριζών.
Έτσι η Σαλαμίνα καθίσταται τόπος μνήμης και ρίζωμα: θεϊκό συμβάν ή ανθρώπινη πορεία, όλα για ένα κοινό σκοπό – το όνομα και το σύμβολο.
Δύο Σαλαμίνες – ένα όνομα, δύο μοίρες
Υπάρχουν τόποι που γεννιούνται από θεούς και άλλοι που γεννιούνται από ανάγκη. Η Σαλαμίνα είναι και τα δύο. Ένας τόπος με δύο ρίζες: μία στον αφρό της ελληνικής θάλασσας και μία στην εξορία ενός ήρωα που αναζητούσε πατρίδα. Η πρώτη, θεϊκή, γεννήθηκε από τη νύμφη Σαλαμίνα και τον Ποσειδώνα· η δεύτερη, ανθρώπινη, ιδρύθηκε από τον Τεύκρο στην Κύπρο, εξορκίζοντας τη μνήμη του χαμένου αδελφού του. Και στις δύο περιπτώσεις, το όνομα δεν είναι απλώς σύμβολο· είναι πράξη, ρίζωμα, ανάσταση.
Μικρές θύμησες: Φωνές από τον Χρόνο
Κυχρέας – προς τη Θάλασσα
«Μητέρα μου, κυματόβρεχτη, σιωπηλή, σε σένα ανήκει το αίμα του φιδιού που έσταξα στη γη σου. Μεγάλη είναι η σιωπή των νησιών, μα πιο μεγάλη η ευθύνη να τους δώσεις όνομα. Μη μου ζητάς δόξα, ζήτησέ μου ρίζα. Έκοψα τον φόβο, σαν χορτάρι με τη λόγχη. Και τώρα στεφανώνω τη γη σου με το όνομά σου. Σαλαμίνα. Να το θυμάσαι – το είπα εγώ».
Τεύκρος – μπροστά στον νοερό τάφο του Αίαντα
«Αδελφέ μου, δεν σε έκλαψα όπως έπρεπε, δεν εκδικήθηκα όπως ήθελαν. Μα κουβάλησα το όνομά σου σε άλλες θάλασσες, το φόρεσα σαν πανοπλία που δεν μου ανήκει. Με αρνήθηκε ο πατέρας μας, με φοβήθηκε ο ανιψιός σου, μα δεν φοβήθηκα εγώ τη μνήμη. Έφτιαξα πατρίδα με τα δικά σου κόκαλα στην καρδιά μου. Κι αν είμαι εξόριστος, είμαι εξόριστος με όνομα. Κι αυτό είναι κάτι».
Αποσυμβολισμός και Ψυχολογικές Προεκτάσεις
Η Σαλαμίνα, στις δύο της εκδοχές, δεν είναι μόνο γεωγραφικός τόπος – είναι ψυχικός. Ο μύθος της ίδρυσης της από τον Κυχρέα και η επανάληψή του μέσα από την εξορία του Τεύκρου σχηματίζουν δύο αρχέτυπα: το θήλυ και το άρρεν, το δώρο και την πράξη, τη μνήμη και την απώλεια.
Η πρώτη Σαλαμίνα, αυτή της νύμφης, είναι η μητρική πατρίδα. Η θεϊκή προέλευση, το υγρό στοιχείο, η γέννηση μέσα από έρωτα και ένωση. Η γη βαπτίζεται από τη μητέρα – και το παιδί (Κυχρέας) επιτελεί την πράξη της εδραίωσης. Αυτό το μοτίβο συνδέεται με την μήτρα του ασυνείδητου, την αρχική κατάσταση ύπαρξης, όπου η πατρίδα δεν χρειάζεται να κερδηθεί – υπάρχει, γιατί είμαστε τέκνα της.
Και όσο κι αν άλλαξαν οι αιώνες, όσο κι αν καταλύθηκαν βασίλεια, η Σαλαμίνα της Ελλάδας κράτησε αυτό το αρχέγονο βάπτισμα: του νερού, της ένωσης, της πάλης και της νίκης. Είναι το αρχέτυπο της γέννησης ενός τόπου από το θήλυ, από το χάος στο όνομα.
Έτσι ξεκινά η δεύτερη ιστορία της Σαλαμίνας. Όχι με θεούς, αλλά με εξορία.
Η δεύτερη Σαλαμίνα, του Τεύκρου, είναι η πατρίδα της εξορίας. Η απώλεια, η τιμωρία, η ενοχή, ο πατρικός νόμος που εκδιώκει επειδή δεν εκπληρώθηκε το καθήκον της εκδίκησης. Ο Τεύκρος δεν προδίδει – απλώς δεν καταφέρνει να είναι αυτό που ήθελαν οι άλλοι. Η πορεία του είναι το ταξίδι του ανθρώπου που φεύγει, όχι για να ξεχάσει.
Και στις δύο περιπτώσεις, η πράξη της ονοματοδοσίας είναι θεραπευτική. Όταν ο Κυχρέας δίνει το όνομα της μητέρας του στη γη, την καθαγιάζει. Όταν ο Τεύκρος δίνει το όνομα της παλιάς πατρίδας στη νέα, δημιουργεί γεωγραφία πένθους. Η πατρίδα δεν είναι δεδομένο – είναι οικοδόμημα της ψυχής.
Συμβολικά, η Σαλαμίνα γίνεται το σώμα της ψυχής. Μπορεί να κατοικηθεί, να αμυνθεί, να χαθεί και να επανακτηθεί. Είναι η μνήμη που νικά τον θάνατο και η γη που αποδέχεται τον ξένο όταν τον απορρίπτουν οι δικοί του.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
