Episode 75
Η Περικτιόνη η μητέρα του Πλάτωνα
Η Περικτιόνη, μητέρα του μεγάλου φιλοσόφου Πλάτωνα, υπήρξε μια σημαντική μορφή της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας, με καταγωγή από επιφανή οικογένεια της Αθήνας. Η συμβολή της στην ανατροφή και τη διαμόρφωση του Πλάτωνα, καθώς και η πιθανή συγγραφική της δραστηριότητα, την καθιστούν μια αξιοσημείωτη προσωπικότητα της εποχής της.
Καταγωγή και οικογένεια
Η Περικτιόνη γεννήθηκε τον 5ο αιώνα π.Χ. στην Αθήνα, σε μια οικογένεια με βαθιές ρίζες στην αθηναϊκή αριστοκρατία. Ο πατέρας της, Γλαύκων, ήταν εξέχουσα προσωπικότητα της εποχής, ενώ ο αδελφός της, Χαρμίδης, υπήρξε ένας από τους Τριάκοντα Τυράννους, που ανέλαβαν την εξουσία μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Επιπλέον, η Περικτιόνη φέρεται να ήταν ανιψιά του Κριτία, επίσης μέλους των Τριάκοντα και απόγονος του νομοθέτη Σόλωνα. Αυτή η πλούσια οικογενειακή κληρονομιά παρείχε στην Περικτιόνη ένα περιβάλλον γεμάτο πολιτική και φιλοσοφική σκέψη, το οποίο πιθανώς επηρέασε την ανατροφή των παιδιών της. Παντρεύτηκε τον Αρίστωνα, με τον οποίο απέκτησε τρεις γιους: τον Γλαύκωνα, τον Αδείμαντο και τον Πλάτωνα, καθώς και μία κόρη, την Πωτώνη. Μετά τον θάνατο του Αρίστωνος, η Περικτιόνη παντρεύτηκε τον Πυριλάμπη, έναν Αθηναίο πολιτικό και θείο της, με τον οποίο απέκτησε έναν ακόμη γιο, τον Αντιφώντα.
Πιθανή συγγραφική δραστηριότητα
Η Περικτιόνη αποδίδεται ως συγγραφέας δύο έργων, τα οποία έχουν διασωθεί σε αποσπάσματα: το «Περί της γυναικών αρμονίας» και το «Περί σοφίας». Ωστόσο, η γνησιότητα αυτών των έργων είναι αμφισβητούμενη, καθώς θεωρούνται μέρος της ψευδο-πυθαγόρειας φιλολογίας.
Το «Περί της γυναικών αρμονίας» ασχολείται με τα καθήκοντα μιας γυναίκας προς τον σύζυγό της, τον γάμο της και τους γονείς της. Είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο και πιθανώς γράφτηκε κατά τον ύστερο 4ο ή τον 3ο αιώνα π.Χ. Το «Περί σοφίας» προσφέρει έναν φιλοσοφικό ορισμό της σοφίας, είναι γραμμένο στη δωρική διάλεκτο και πιθανώς γράφτηκε κατά τον 3ο ή τον 2ο αιώνα π.Χ.
Επιρροή στον Πλάτωνα
Η μορφή της Περικτιόνης, μητέρας του Πλάτωνα, ξεπροβάλλει πίσω από τις γραμμές της ιστορίας σαν σκιώδης αλλά καθοριστική παρουσία, που συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση του στοχαστικού του κόσμου. Αν και οι λεπτομέρειες για τη ζωή της παραμένουν φειδωλές, η καταγωγή της από την αριστοκρατική γενιά των Καλωνίδων και η συγγένειά της με τον Σόλωνα, τον σοφό νομοθέτη και έναν εκ των επτά σοφών της αρχαιότητας, αποκαλύπτουν ένα οικογενειακό πλαίσιο εμποτισμένο με πολιτική οξυδέρκεια και φιλοσοφική ευαισθησία. Ο Πλάτωνας, μεγαλωμένος μέσα σε έναν τέτοιο πνευματικά γόνιμο κύκλο, δεν θα μπορούσε παρά να επηρεαστεί βαθιά από το ήθος και τις ιδέες που ανέπνεε στο οικογενειακό του περιβάλλον. Η Περικτιόνη, εκτός από φορέας της αρχαίας σοφίας μέσα από τη γενεαλογική της γραμμή, ενδεχομένως υπήρξε και φορέας φιλοσοφικού στοχασμού μέσα από τη δική της πνευματική δραστηριότητα. Αν και τα έργα που της αποδίδονται –όπως η Περί σωφροσύνης– θεωρούνται μεταγενέστερα και ίσως ψευδεπίγραφα, δεν είναι αμελητέο ότι το όνομά της συνδέθηκε με τέτοιες συγγραφές. Το γεγονός αυτό, έστω και ως συμβολική ένδειξη, μαρτυρά την ύπαρξη ενός οίκου όπου η γυναικεία φωνή δεν ήταν αποκλεισμένη από την αναζήτηση της αλήθειας, της αρετής και της εσωτερικής αρμονίας.
Ίσως, λοιπόν, μέσα από τις ιστορίες, τις αφηγήσεις ή τους διαλόγους που κυκλοφορούσαν στους κόλπους της οικογένειας, ο νεαρός Πλάτωνας να πήρε τα πρώτα σκιρτήματα της φιλοσοφικής του φύσης. Η Περικτιόνη δεν ήταν απλώς μητέρα· υπήρξε η πρώτη δασκάλα του νου του, το πρόσωπο που –σιωπηλά ή ρητά– του έδειξε πως η ζωή οφείλει να υπηρετεί την αρετή, τη λογική και τη δικαιοσύνη. Η επιρροή της, αν και δύσκολα μετρήσιμη, διατρέχει σαν υπόγειο ρεύμα τη σκέψη του Πλάτωνα, αναδύεται στους διαλόγους του και συνεχίζει να αντανακλάται στο στοχαστικό ήθος της φιλοσοφίας του.
Συμβολή στη φιλοσοφία και η θέση της στην ιστορία
Αν και η άμεση συμβολή της Περικτιόνης στη φιλοσοφία είναι δύσκολο να αποτιμηθεί λόγω της αμφισβήτησης της γνησιότητας των έργων που της αποδίδονται, η έμμεση επιρροή της μέσω της ανατροφής του Πλάτωνα είναι αναμφισβήτητη. Η διαμόρφωση του χαρακτήρα και της σκέψης του Πλάτωνα σε ένα περιβάλλον με έντονη φιλοσοφική και πολιτική δραστηριότητα πιθανώς συνέβαλε στην ανάπτυξη των ιδεών του, οι οποίες επηρέασαν βαθιά τη δυτική φιλοσοφία. Η Περικτιόνη παραμένει στην ιστορία ως η μητέρα ενός από τους σημαντικότερους φιλοσόφους όλων των εποχών. Η οικογενειακή της καταγωγή και οι πιθανές πνευματικές της αναζητήσεις την καθιστούν μια αξιοσημείωτη μορφή της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας, που συνέβαλε, έστω και έμμεσα, στη διαμόρφωση της φιλοσοφικής σκέψης.
Το τέλος της
Οι διαθέσιμες ιστορικές πηγές δεν αναφέρουν λεπτομέρειες για το τέλος της Περικτιόνης, γεγονός που αφήνει περιθώριο για εικασίες. Ωστόσο, μπορούμε να υποθέσουμε ότι, δεδομένου του αριστοκρατικού της υπόβαθρου, πέρασε τα τελευταία της χρόνια σε σχετική άνεση, πιθανώς κοντά στην οικογένειά της.
Αν ο Πλάτωνας γεννήθηκε γύρω στο 427 π.Χ., τότε η Περικτιόνη πιθανότατα έζησε κατά την περίοδο των μεγάλων κοινωνικών και πολιτικών αναταραχών της Αθήνας, συμπεριλαμβανομένου του Πελοποννησιακού Πολέμου και της πτώσης της αθηναϊκής δημοκρατίας. Εάν επιβίωσε μέχρι την ωριμότητα του γιου της, είναι πιθανό να είδε την εξέλιξή του σε έναν από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών.
Αν και η ιστορία δεν κατέγραψε το τέλος της, η κληρονομιά της διατηρείται μέσα από τη μορφή του Πλάτωνα, ο οποίος επηρέασε όσο λίγοι τη φιλοσοφική παράδοση της Δύσης. Αν η Περικτιόνη είχε έστω και την παραμικρή συμβολή στη διαμόρφωση της σκέψης του, τότε το όνομά της αξίζει να αναφέρεται δίπλα σε αυτόν, καθώς η φιλοσοφία της και η σοφία της συνεχίζουν να ζουν μέσα από τα έργα του γιου της.
Η Περικτιόνη ήταν μια γυναίκα της αθηναϊκής αριστοκρατίας, με βαθιές ρίζες στη φιλοσοφική και πολιτική σκέψη της εποχής της. Η συμβολή της δεν ήταν τόσο άμεσα καταγεγραμμένη, αλλά η επιρροή της μέσω του Πλάτωνα είναι ανεκτίμητη. Ανέθρεψε έναν από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους της ιστορίας, πιθανώς μεταδίδοντάς του ιδέες και αξίες που καθόρισαν τη φιλοσοφική του πορεία. Αν και τα έργα που αποδίδονται σε αυτήν αμφισβητούνται, η ύπαρξή τους δείχνει ότι η σοφία και η φιλοσοφική σκέψη δεν ήταν αποκλειστικά ανδρική υπόθεση στην αρχαιότητα. Ο ρόλος της στη διαμόρφωση της σκέψης του Πλάτωνα, έστω και έμμεσα, καταδεικνύει τη σημασία των γυναικών στη φιλοσοφική παράδοση, ακόμα και σε μια εποχή που αυτές οι φωνές συχνά παραμερίζονταν.
Η Περικτιόνη μπορεί να μην έγραψε φιλοσοφικά συστήματα ή να μην ίδρυσε σχολές, αλλά έπαιξε έναν κρίσιμο ρόλο στη διαμόρφωση ενός από τους σημαντικότερους στοχαστές της ανθρώπινης ιστορίας. Και αυτό από μόνο του αρκεί για να τη θυμόμαστε.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
